MOSTEIROS DE GALICIA

"O Reino de Galicia foi, desde os tempos altomedievais, un territorio no que se asentaron numerosos mosteiros e conventos, adquirindo unha relevancia moi superior á doutras moitas rexións europeas. Sendo o monacato unha institución básica da Europa medieval, a súa especial implantación en Galicia debe explicarse tanto pola excepcional predilección que moitas familias nobres e, logo, os diversos monarcas tiveron polos mosteiros, como polo esplendor civilizacional que a vella Gallaecia logrou nos séculos XI a XIII. A inventio do sartego do apóstolo Santiago, a creación dun Camiño de peregrinación, a chegada de moitos frades de orixe franca (de Cluny e logo do Císter), o deslocamento da monarquía cara as rexións centrais da Meseta e a propia formación do Reino de Portugal, déronlle ao monacato galego unha gran oportunidade de seren os artífices da ordenación, colonización e goberno do territorio galego. Foron, por esta razón, os mosteiros unha das pedras angulares na formación da civilización galega dos tempos medievais e modernos." R. Villares. Ler máis...  

O OUTONO NO RIBEIRO DA AVIA

 “Da Terra do Ribeiro da Avia, como lle gustaba dicir a Otero Pedrayo por ser consecuente coa documentación medieval, comezamos a ter noticias arredor do final do primeiro cuarto do século XIV. A primeira referencia que coñezo é do ano 1325, nun documento de San Clodio que asina «Afonso Rodrigues notario jurado en terra do Ribeyro da Auia». A partir desta data, as referencias son moi numerosas. A Terra do Ribeiro da Avia era unha das xurisdicións baixomedievais que resultara da escisión doutra circunscrición máis antiga, a da Terra de Castela, terra que agrupou ata o século XII todo o que son agora as comarcas do Ribeiro e O Carballiño. Esa Terra do Ribeiro da Avia, como división administrativa, tivo unha vida relativamente curta, uns escasos cento cincuenta anos. A derradeira noticia da mesma aparece no Libro de notas do concello de Ourense, nun apunte de 1467, un ano moi importante na historia de Galicia, o ano no que o pobo ó grito de ¡Deus fratresque Gallaeciae! arremeteu contra dos señores e das súas fortalezas na denominada revolta Irmandiña. A nota di: «os do Ribeyro da Ávea e dos ditos partidos tomaran e querían tomar en sí as ditas fortalesas e derribaron Roucos e Formygeiro e Pena Corneyra e querian derribar a Peroja e Cabadoso e Juuencos». Unha das víctimas daquelas revoltas foi a Terra do Ribeiro da Avia. Nos novos señoríos xurisdicionais do século XVI xa non estaba O Ribeiro da Avia; desde entón, soamente a xurisdición de San Clodio do Ribeiro de Avia mantería o rastro toponímico da antiga terra. O resto do antigo territorio repartiríase entre diversas e pequenas xurisdicións, a maioría de señorío do Conde de Ribadavia: Castro Cavadoso, Roucos, Veiga e Carballeda e Ribadavia, xurisdicións distintas pero que se  recoñecían na práctica co nome unificador de Condado de Ribadavia. Coincide esa época do século XVI coa de maior fama dos nosos viños, e esta é a razón pola que maioritariamente se coñecen, neses anos, e sobre todo fóra de Galicia, como viños de Ribadavia. Aínda así, a desaparición do Ribeiro de Avia como entidade xurisdicional non foi capaz de eliminar o concepto cultural e xeográfico do Ribeiro, concepto que quedou definitivamente incorporado ó espírito do pobo galego a través da fala. No ámbito xeográfico, a definición de Ribeiro ampliouse para acoller non só ás terras das ribeiras do Avia, senón tamén as próximas correspondentes do Miño e do Arnoia; no semántico, ribeiro pasou a significar especificamente, non calquera ribeira, senón, de xeito específico, aquelas aptas para producir viño. Así, por exemplo, o dicionario de Reguera (1840), un dos primeiros de galego, define ribeiro como: “Ladera muy soleada a las márgenes de algún río, en donde se produce vino, y frutas”. Cal é entón o mérito do Ribeiro, dado o común que resulta a voz? Pois xustamente iso, que cando a xente escoita ese nome tan común, non pensa nun ribeiro calquera, senón nun viño e nunha terra: nesta!  Niso reside, meus amigos, o recoñecemento do seu grande mérito.”

Frutos Fdz. Glez.

A VENDIMA NA RIBEIRA SACRA DO SIL

"Don Ramón Otero Pedrayo consideraba a vendima como paradigma do tempo feliz. Pensaba, ademais, que era tempo propicio para ler a Teócrito e a Virxilio. Porque o conxunto de traballos e rituais da vendima xa están nos clásicos: Homero, Hesiodo, Anacreonte, Teócrito, Virxilio…, todos lle cantan á vendima o canto do tempo feliz. Cando un le: 

«os mozos e as doncelas/ en cestas acuguladas/ van as vendimadas uvas / levando para as tinallas /../ ao nume da vendima/ coros alegres cantan» 

podería pensar en calquera vendima de hai algúns anos, pero estes versos da “Oda ó viño” foron escritos por Anacreonte seis séculos antes de Cristo. Logo, o cristianismo, ó recoller boa parte do antigo e riquísimo simbolismo das vides e do viño, común a diversas culturas, e converter en dogma a transformación eucarística do viño en sangue de Cristo, achegaría á xente moitas metáforas e parábolas relacionadas con este tema, destacando sempre o carácter alegre e festivo da vendima: 

«e saíndo ó campo, vendimaron as viñas, pisaron as uvas e fixeron unha festa» (Xuíces; 9,26). 

As escenas de vendima que se representan no mosaico do mausoleo de Santa Constanza, en Roma, unha obra do século IV, en pouco se diferencian das tradicionais vendimas de Galicia: as vendimadoras cortando os acios con ganchelas ou coitelas, os carrexóns levando ó lombo os cestos culeiros acugulados, o carro de bois coa súa tinalla de madeira para o transporte das uvas, os pisóns exercendo o seu oficio no lagar… Asombra esa constancia milenaria das labores e dos símbolos, pero son os “canteiros” (‘pedras prismáticas sobre as que se colocan as cubas’) nos que asentaron as liturxias da vendima, por esa razón perdurables co decorrer do tempo. Por todo iso, coma os clásicos, os nosos poetas celebraron o tempo feliz da vendima: 

«Arde en bulla o Ribeiro/…/É o tempo da colleita/…/Nos eidos, ¡qué alegría!/ Nas adegas, ¡qué bullas e que afáns!/ Nos lagares, ¡qué louca algarabía!/ ¡Qué sana toleiría/ nas horas dos seráns!» 

cantaba don Eladio no seu poema “A Vindima”; e Samuel Eiján, nos traballados versos de “Vida Sanclodiana”, definía aquelas vendimas do pobo: 

«La vendimia es…la calma regalada/ de pueblo humilde, manso, agradecido/.../ Es…el júbilo grato, placentero,// Es…la gran solución, firme, brillante,/ del problema peor de la existencia,/ que asegura al hogar pan abundante/…/ y promete al vivir tiempos mejores/»." 

Frutos Fdz. Glez.

O ENTROIDO DE VIANA DO BOLO

O Entroido de Viana é un dos máis antigos e tradicionais de Galicia. Os preparativos comezan un mes antes, mais o día que realmente marca o inicio do Entroido é o xoves de Compadres coas fariñadas, nas que os rapaces perseguen ás rapazas para botarlles fariña, e o Lardeiro da Praza Maior, un boneco que fan as rapazas con prendas que lles foron roubando a véspera aos rapaces. A semana seguinte celébrase o xoves de Comadres, onde se inverten os papeis: as vítimas das fariñadas pasan a ser os rapaces, e na praza aparece tamén a Lardeira, elaborada con prendas femininas roubadas ás rapazas. A partir deste día a festa entra no seu apoxeo: o venres e o sábado hai festa de disfraces para todos na Praza Maior, o domingo Gordo é o día grande con pregón, bandas de gaitas e desfiles, o luns é o día dos nenos, o martes hai de novo folións, fariñadas e a queima da parella de Lardeiros e, finalmente, o mércores de cinza faise a procesión e o enterro da sardiña.

A figura principal do Entroido vianés é o boteiro, que precede aos folións dando saltos coa súa “monca”, unha vara de cores rematada nunha borla que utiliza para dar saltos e manter a raia aos espectadores que están a ver os desfiles. O disfraz dos boteiros é espectacular: poden levar a cara tapada cunha máscara de madeira de cor negra na que se debuxa xeralmente un sorriso burlón ou un ricto demoníaco, e a cabeza cuberta cunha pantalla monumental de estrutura de aramio, recuberta de papeliños de cores, formando as máis variadas figuras. O resto do atavío consiste nunha camisa de liño branco adornada con cintas de raso de todas as cores, pantalón vermello con flecos e un cinturón de coiro do que colgan as chocas, que soan estrepitosamente cada vez que salta ou corre polas rúas.

Os folións son grupos de veciños de todas as idades das diferentes aldeas da bisbarra que forman comparsas nas que todos levan o mesmo modelo de disfraz e desfilan polas rúas tocando todo tipo de instrumentos de percusión: bombos, tambores, aixadas, gadañas, martelos, cornos, etc. Parece ser que os folións teñen a súa orixe na tradición de espantar trasnos, meigas e malos espíritos das aldeas.

Outras figuras de obrigada aparición son a mula e o maragato. A mula, que vai guiada por un maragato, compóñena dous rapaces que se dedican a dar couces e perseguir nenos. Contan que en tempos pasados se subía ao seu lombo ao cacique para que convidase a viño e viandas a todos os veciños.